Hormonen en metabolisme bij Huntington en Parkinson

Op zijn twaalfde kwam hij terecht in een asielzoekerscentrum en sprak hij alleen nog Perzisch. Nu vertelt Ahmad Aziz in rap en vrijwel accentloos Nederlands over het neurologisch onderzoek dat hij de komende jaren aan het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) gaat doen naar de ziektes van  Huntington en Parkinson. Hij won hiervoor een Mozaïeksubsidie, een beurs voor jonge talentvolle allochtonen van het NWO.

Ahmad Aziz: 'Afwijkingen in de hormoonhuishouding en lichaamsstofwisseling zouden een aantal symptomen van beide ziektes deels kunnen verklaren. Bijvoorbeeld vermagering, slaapproblemen en stoornissen van het vegetatieve zenuwstelsel.'

Onderzoek met diermodellen
Ahmad Aziz hoopt met zijn onderzoek aan te kunnen tonen dat zowel bij mensen met de ziekte van Huntington als die met de ziekte Parkinson afwijkingen kunnen voorkomen in de hormoonhuishouding en stofwisseling. Hormonen bijvoorbeeld worden in pulsen afgegeven aan de bloedbaan. Bovendien volgt de productie van de meeste hormonen een zogenaamd circadiaans ritme, oftewel een 24-uurs cyclus. Dit zorgt ervoor dat de concentraties van verschillende hormonen in het bloed gedurende een etmaal aanzienlijk kunnen fluctueren. Behalve de gemiddelde hormoonconcentraties is dit circadiaanse ritme ook van belang voor de normale functie van de meeste hormonen. Uit recent wetenschappelijk onderzoek bij diermodellen blijkt dat de ziektes van Huntington en Parkinson beide gepaard gaan met afwijkingen in de hormoonhuishouding waarbij zowel de gemiddelde concentraties als het circadiaanse ritme van verschillende hormonen blijken te zijn verstoord. Ook zijn er sterke aanwijzingen dat de lichaamsstofwisseling is veranderd. Er is echter bij mensen met deze aandoeningen nog nooit systematisch onderzoek gedaan naar de hormoonhuishouding en lichaamsstofwisseling en de relatie daartussen.

Achteruitgang vertragen
'Afwijkingen op deze gebieden zouden in ieder geval een aantal symptomen van beide ziektes deels kunnen verklaren', licht Ahmad Aziz toe. 'Bijvoorbeeld vermagering, slaapproblemen en stoornissen van het vegetatieve zenuwstelsel. Dat laatste regelt functies zoals slikken, plassen en zweten. Als we veranderingen vinden dan kan in tweede instantie worden gekeken wat er gebeurt wanneer deze veranderingen worden gecorrigeerd. De hoop is natuurlijk dat door bijvoorbeeld medicamenteus ingrijpen in de hormoonhuishouding en stofwisseling iets kan worden gedaan tegen verschillende symptomen en het beloop van deze ziektes.'

Er bestaan tot nu toe geen behandelingen die het progressieve beloop van deze ziektes kunnen vertragen. Mensen met Huntington bijvoorbeeld overlijden nu gemiddeld zo'n vijftien tot twintig jaar nadat de ziekte zich voor het eerst heeft geopenbaard, hoewel de ziekteduur en het beloop van de ziekte per individueel geval aanzienlijk kunnen variëren.

Het circadiaanse ritme van het hormoon cortisol: de plasmaconcentraties van cortisol kunnen gedurende een etmaal aanzienlijk fluctueren

Ongewilde bewegingen
De neurologische aandoeningen Parkinson en Huntington worden over het algemeen als elkaars tegenhangers beschouwd. Kenmerkend voor de ziekte van Parkinson is bewegingsarmoede, terwijl overbeweeglijkheid het eerste is dat bij veel mensen met Huntington in het oog springt. De patiënten maken ongewilde, sierlijke bewegingen over het gehele lichaam, de zogeheten chorea ofwel dans van Huntington.

De ziekte van Huntington is een vrij zeldzame erfelijke aandoening die zich meestal openbaart rond het veertigste levensjaar. De ziekte wordt veroorzaakt door een afwijkend gen op het vierde chromosoom. Delen van de hersenen worden aangetast met als gevolg dat de patiënt lichamelijk en geestelijk achteruit gaat. Iemand met Huntington verliest niet alleen de controle over zijn spieren, maar kan ook last krijgen van cognitieve en psychische klachten, zoals geheugenproblemen, depressieve gevoelens, angst of psychoses. In Nederland zijn er zo'n 1200 tot 1500 mensen die aan deze ziekte lijden.

Zenuwcelverlies
Ook bij de ziekte van Parkinson is er sprake van een verstoorde motoriek. Het meest bekend zijn de bevingen, de tremoren. Patiënten krijgen pijnlijk stijve spieren, een starre gezichtsuitdrukking en lopen schuifelend en voorovergebogen. Parkinson ontstaat door het afsterven van zenuwcellen in de middenhersenen en begint meestal pas op latere leeftijd. Ook bij deze ziekte kunnen psychische klachten en cognitieve veranderingen voorkomen.

Aangezien de hersenen een zeer belangrijke rol spelen in de hormoonhuishouding en - zoals met name de laatste jaren steeds meer blijkt - de stofwisseling in het lichaam, zou het zenuwcelverlies in de hersenen de primaire oorzaak kunnen zijn voor afwijkingen op deze gebieden bij mensen die lijden aan Huntington of Parkinson. Op hun beurt zouden deze afwijkingen vervolgens kunnen leiden tot nog meer hersenpathologie waardoor er een soort malicieuze cirkel kan ontstaan.

Hersenfilmpjes en bloedmonsters
Het is de Leidse neuroloog Prof. Dr. Raymund Roos geweest, die Ahmad Aziz op het spoor van zijn onderzoek heeft gezet. Drie jaar geleden kwam hij bij deze hoogleraar terecht via het Excellente Studententraject, een initiatief van het LUMC waarbij goede studenten de kans krijgen om tijdens hun studie alvast kennis te maken met wetenschappelijk onderzoek. 'Ik zou een gewone aio-plaats bij hem krijgen, maar door de Mozaïeksubsidie heb ik nu de kans om met name bij Huntington patiënten een uitgebreider klinisch onderzoek uit te voeren.'

Ahmad Aziz gaat de stofwisseling en hormoonhuishouding bij patiënten met Huntington en Parkinson vergelijken met die bij een groep gezonde controlepersonen. Voor het onderzoek zal intensief worden samengewerkt met de afdeling Endocrinologie (dr. Hanno Pijl) van het LUMC. Zo zullen er bij de deelnemers met kleine tussenpozen 24 uur lang steeds kleine beetjes bloed worden afgenomen voor het beoordelen van de concentraties en het circadiaanse ritme van de verschillende hormonen. Gelijktijdig zullen er hersenfilmpjes worden vervaardigd voor de evaluatie van de hersenactiviteit en de invloed daarvan op de hormoonsecretie. Voor het beoordelen van de stofwisseling zal naast calorimetrie een zogenaamde insulineclamp worden toegepast waarbij met behulp van onder andere insuline en stabiele isotopen van glucose en glycerol (een bestanddeel van vet) de suiker- en vetstofwisseling heel nauwkeurig kunnen worden onderzocht.

Hersenen van Huntington patiënt en gezonde persoon

Links een frontale doorsnede van de hersenen van een patient die is overleden aan de ziekte van Huntington. Rechts een frontale doorsnede van iemand die aan een niet-neurologische aandoening is overleden. Bij de ziekte van Huntington gaan zenuwcellen verloren in verschillende delen van de hersenen waaronder de hypothalamus, het belangrijkste regelcentrum voor de hormoonhuishouding in het lichaam.

Zeldzame ziekte
Behalve geld kost het onderzoek ook veel tijd. 'Vooral het vinden van geschikte patiënten met Huntington was moeilijk,' zegt Ahmad Aziz. 'We moeten namelijk mensen hebben bij wie de ziekte zich al wel heeft geopenbaard, maar die nog geen medicijnen slikken. Omdat het om een vrij zeldzame ziekte gaat, was dat erg lastig. Gelukkig hebben wij nu bijna genoeg geschikte en enthousiaste kandidaten.'

Asielzoeker
Aziz kwam pas op twaalfjarige leeftijd als vluchteling uit Afghanistan naar Nederland. Hij kwam in een asielzoekerscentrum terecht en ging daar aanvankelijk naar het interne schooltje. Een docent die merkte dat de jongen erg gemakkelijk leerde, zorgde er echter voor dat hij, tegen de regels in, naar een gewone basisschool kon. Zes en half jaar later haalde hij het VWO summa cum laude met tienen voor wis-, natuur- en scheikunde. Hoewel zijn docenten hem adviseerden in de exacte richting verder te gaan, koos hij toch voor Geneeskunde. Waarom? 'Mijn vader is arts en al van kinds af aan wilde ik worden zoals hij omdat ik zag hoeveel plezier en voldoening hij putte uit het helpen van zijn patiënten en ook hoe groot de waardering voor zijn werk was. Ik vind het natuurlijk ook fantastisch om iets te doen waar je andere mensen heel direct mee kunt helpen. Wis- en natuurkunde zijn wat dat betreft een stuk abstracter en het resultaat laat in de regel lang op zich wachten, voor mij meer iets om als hobby ernaast te blijven doen.'

30 januari 2007/Ilse Ariens