Geloven in 'iets'
 Meerten ter Borg: 'Zingeving is niet altijd religieus, maar religie wel altijd zingevend.' |
Tot voor een paar decennia gaf religie vanzelfsprekend zin aan (vrijwel) ieders leven, maar dat is steeds minder het geval. De kerken lopen langzaam leeg. Van de mensen in Nederland is 45% op dit moment nog lid van een kerk. Het aantal gelovigen is echter veel groter dan die 45%. En nog steeds groeiende. Prof.dr. Meerten ter Borg: 'Dat betekent dat religie nog altijd een belangrijke plaats inneemt in de samenleving maar dat er steeds meer mensen zijn die op een niet-religieuze manier zin aan hun leven geven. Religie is altijd zingevend, maar zingeving is niet altijd religieus.'
iPod als walhalla
Ter Borg: 'Religie is gedeïnstitutionaliseerd. Mensen gebruiken religiositeit voor zichzelf. Zij zoeken zelf manieren om zin te geven aan hun leven. Zij praten over hun psychotherapeut alsof die god is. Een auto is niet zomaar een stuk blik, maar vertelt iets over hoe de eigenaar in het leven staat. En een iPod is het walhalla.'
Zelf zin maken
Op 9 november houdt Ter Borg zijn oratie over niet-institutionele religie in de moderne tijd. Ter Borg groeide zelf niet op binnen een kerk en was voor zingeving op zichzelf aangewezen. 'Ik merkte dat de zin van het leven niet bestaat maar dat je die zelf moet maken.' De vraag hoe mensen dat doen, laat hem niet los. 'Mijn hele leven al ben ik gefascineerd door de vraag hoe mensen zin aan hun leven geven. Wat houdt hen op de been?'
Atheïst en ietsist
Dertig procent van de Nederlanders noemt zich atheïst of agnost. Deze groep is volgens Ter Borg de afgelopen decennia vrij constant gebleven. Toch groeit de belangstelling voor religie. Ter Borg: 'Religie mag weer. De herinnering aan de soms dwingende gezagsstructuren van religie zijn verdwenen. Mensen die ooit fel tegen kerk en religie ageerden zijn dood, zoals de schrijvers W.F. Hermans en Jan Wolkers. Daarnaast is de behoefte aan religie gegroeid door de onzekere tijden waarin wij leven. Technologische ontwikkelingen en globalisering spelen daarbij een rol.' Dat betekent volgens Ter Borg niet dat Nederlanders zich weer binnen de oude zuilen gaan terugtrekken, al signaleert de hoogleraar wel de trend dat verzuiling weer enigszins 'hip' is.
Standby-religie
Een andere actuele trend is de standby-religie of de optionele religiositeit. Ter Borg: 'Voor deze mensen is geloof een optie. Dat geldt vooral voor de ietsisten: mensen die zeggen in iets te geloven.' Op cruciale momenten in hun leven, zoals bij huwelijk of overlijden, vallen deze ietsisten terug op religieuze of spirituele riten. De trend kaarsen te branden op de plaats waar iemand is omgekomen past hierin. Ter Borg: 'Er is vaak een verwijzing naar iets hogers. Religie biedt houvast of is een zoekmiddel naar de relatie van de mens met zijn eindigheid.'
Pragmatisch
De kerken verketteren de ontwikkeling van het zoeken naar religiositeit buiten hun gemeenschappen niet. Op pragmatische wijze passen ze zich aan. Ter Borg: 'Kerken begeven zich op de markt van de religieuze goederen. Ze bieden cursussen aan, gaan yoga geven en houden tijdens de uitvaartdienst de familie voor dat de overledene misschien wel gereïncarneerd wordt.'
Biografie
Prof.dr. M.B. ter Borg (1946) studeerde sociologie en filosofie aan de Universiteit van Amsterdam. In 1990 werd hij docent bij de toenmalige vakgroep Sociologie van de Universiteit Leiden en in 1983 bij de Faculteit der Godsdienstwetenschappen. Ter Borg is lid van een internationale onderzoeksgroep die onderzoek doet naar impliciete religie. Hij heeft verschillende boeken op zijn naam staan zoals Een uitgewaaierde eeuwigheid (1991), Het geloof der goddelozen (1996) en Zineconomie (2003).
Oratie prof.dr. M.B. ter Borg
Titel: Niet-institutionele religie in de moderne tijd
Vrijdag 9 november, 16.15 uur
Poortgebouw, Rijnsburgerweg 10
Aanmelden voor de oratie van Meerten ter Borg
(6 november 2007/Florien Koning)