'Het boeddhisme is wel degelijk een religie'

Er is nog vrijwel geen Indiaas boeddhistisch geschrift echt wetenschappelijk bestudeerd.' Die uitspraak durft prof.dr. Jonathan Silk wel voor zijn rekening te nemen. Silk, hoogleraar Boeddhisme, is benoemd in de faculteiten Letteren en Godsdienstwetenschappen. Vandaag houdt hij zijn oratie. Er is werk te doen.

Oratie prof.dr. Jonathan Silk Lies, Slander and the Study of Buddhism 1 april 2008, 16.15 uur Jonathan Silk promoveerde in 1994 aan de Universiteit van Michigan op het proefschrift The Origins and Early History of the Mahāratnakūţa Tradition of Mahāyāna Buddhism, With a Study of the Ratnarāśisūtra and Related Materials. Hij was vervolgens als Asssitent Professor verbonden aan Grinnell College, Western Michigan University, Yale en UCLA. Juli 2007 werd hij benoemd tot hoogleraar boeddhologie in Leiden. Silk won diverse prijzen en fellowships, schreef zes boeken en vele artikelen. Binnenkort verschijnen twee boeken van zijn hand: Riven by Lust: Incest and Schism in Indian Buddhist Legend and Historiography (In the Press at University of Hawaii Press) en Managing Monks: Administrators and Administrative Roles in Indian Buddhist Monasticism ( In the Press at Oxford University Press).  Silks kennis van het boeddhisme is zeer breed; zijn belangstelling bestrijkt de oudste primaire bronnen en het ontstaan van boeddhistische gemeenschappen overal in Azië tot de huidige belangstelling voor het boeddhisme in het westen.

Jonathan Silk, de enige hoogleraar boeddhisme die Nederland rijk is kijkt met een zekere afgunst naar zijn collega's die de teksten van het Nieuwe Testament bestuderen. 'We lopen eeuwen achter met de tekstkritiek', zegt hij. 'Er zijn bijvoorbeeld nog nauwelijks studies die originele boeddhistische teksten, geschreven in het Sanskrit, vergelijken met de vertalingen daarvan in het Tibetaans of Chinees.'

Stiefkindje
De rol van het boeddhisme in Azië negeren is net zo absurd als het ontkennen van de rol die het christendom heeft gespeeld in de geschiedenis van het Westen, stelt Silk. Het Boeddhisme is immers de enige culturele factor die het concept 'Azië' enige zin geeft. Hoe kan het dan, vraagt hij zich in zijn oratie af, dat de studie van het boeddhisme nog steeds zo'n stiefkindje is in de wetenschappelijke wereld?

Eigen boezem
Silk: 'Voor een deel ligt de schuld in het koloniale verleden, dat Azië alleen maar interessant vond in relatie tot Europa. Maar tegelijkertijd moeten wij, boeddhisme-onderzoekers van nu, de hand in eigen boezem steken. We hebben te weinig laten zien hoe belangrijk het boeddhisme is. Te weinig aansluiting gezocht bij de grote vragen van de vergelijkende godsdienstwetenschappen, en niet voldoende duidelijk gemaakt waarom bijvoorbeeld de boeddhistische filosofie belangrijk is voor de filosofie in het algemeen.'

Indiaas boeddhisme
Silk, die benoemd is in twee faculteiten, die van Letteren en die van Godsdienstwetenschappen, werd ooit als Amerikaans student op het spoor van het boeddhisme gezet tijdens een uitwisselingsjaar in Japan. Nu is hij expert op het gebied van het Indiase Boeddhisme, en zijn Sanskrit en andere Indiase talen als Pali zijn belangrijkste talen, hoewel hij ook Tibetaans, Chinees en Japans leest. Hij bestudeert de vroegste teksten van het boeddhisme. De Boeddha leefde in de vijfde of zesde eeuw voor Christus, maar de eerste schriftelijke verwijzing naar het boeddhisme, en naar bestaande boeddhistische literatuur, is te vinden in een inscriptie uit de derde eeuw voor Christus. Silk bestudeert vooral teksten van het Mahāyāna-boeddhisme uit de eerste eeuwen na Christus.

Puzzel met gaten
Teksten, teksten en nog eens teksten. Hij kan er niet genoeg op hameren. De belangrijkste taak waarvoor onderzoekers van het Indiase Boeddhisme staan is het verzamelen, reconstrueren en vergelijken van teksten. Of liever: van wat er bewaard is gebleven van die teksten. Alleen dan kan stukje bij beetje de puzzel worden gelegd - met de onvermijdelijke gaten - op basis waarvan een beeld van het Indiase boeddhisme kan worden gereconstrueerd. 'We moeten helemaal bij het begin beginnen.'

Levende bronnen
Minstens zo belangrijk is echter het boeddhisme van nu, de levende traditie, die zich blijft ontwikkelen. Essentieel voor Silk zijn dan ook de contacten met boeddhisten in Azië zelf, die zowel collega's zijn als 'levende bronnen'. Er ligt dus een werkterrein bloot in Leiden, dat daar echter, met zijn focus op wereldgodsdiensten, op Azië, en op de voor het boeddhisme relevante talen, goed voor is uitgerust, zo meent Silk.

Boeddhisme is een religie
Overigens, zo wil Silk in zijn oratie ook nog kwijt: het boeddhisme is wel degelijk een echte religie, en niet alleen maar een filosofie of een way of life, zoals hij keer op keer moet horen. Dat ontkennen is meer dan een alibi voor westerlingen om zich boeddhist te kunnen noemen zonder hun eigen godsdienst af te hoeven zweren, aldus Silk. 'Het betekent eigenlijk dat je het boeddhisme niet serieus neemt. Als je ontkent dat het boeddhisme een religie is, maak je het tot iets vrijblijvends, iets dat erbij komt, en ontneem je Aziatische boeddhisten in feite hun intrinsieke, autonome traditie. Voor onderzoekers zou het een weigering betekenen om de boeddhistische traditie in al zijn veelvoudigheid en complexiteit te bestuderen. Wat natuurlijk niet wegneemt dat het interessant is om te bestuderen waarom het boeddhisme voor veel mensen in het westen zo aantrekkelijk is geworden.'

Links

• Oratietekst (pdf)
• 'Jonathan Silk benoemd tot hoogleraar boeddhisme', Universitaire Nieuwsbrief 29-05-07
• 'Ik wil de wereld van de geschriften begrijpen', Interview in Forum (faculteit der Letteren) 19-09-07
• Verwant onderwerp: 'Arlo Griffiths hoogleraar Sanskrit', Universitaire Nieuwsbrief 08-03-05

(1 april 2008/HP)